ο ηλίθιος

 Επιλέγω από το σπουδαίο Ντοστογιέφσκι τον "Ηλίθιο" μιας και είναι από τα αγαπημένα μου.

Με λίγα λόγια η υπόθεση του έργου, όπως τη διατυπώνει ο Ανρύ Τρουαγιά στη μελέτη του για τον "Ηλίθιο" και που αποτελεί το οπισθώφυλλο της έκδοσης του Γκοβόστη, είναι η εξής:

"Ο πρίγκιπας Μίσκιν, ένας επιληπτικός, γυρίζει από μια κλινική της Ελβετίας, όπου κάποιος καθηγητής τον είχε φροντίσει από ευσπλαχνία. Είναι ορφανός. Όλη όλη η περιουσία του ένα μπογαλάκι ρούχα. Δεν ξέρει τίποτα απ' τη ζωή. "Βεβαιώθηκα απόλυτα του λέει ο γιατρός πως είστε ένα παιδί, δηλαδή ολότελα παιδί. Μονάχα στο μπόι και στο πρόσωπο μοιάζετε με άντρα, μα στην ανάπτυξη, στην ψυχή, στο χαρακτήρα, ίσως ίσως και στο μυαλό, δεν έχετε ενηλικιωθεί και θα μείνετε έτσι έστω κι αν ζήσετε εξήντα χρόνια".

Αυτό το παιδί των 26 χρόνων, είναι ευγενικός χωρίς δουλοπρέπεια, δειλός, καλός κι απλοικός. Δεν έχει ζήσει. 'Η, τουλάχιστο, δεν έχει ζήσει "εν δράσει". Η ζωή του έχει διαβεί σε εσωτερικές ενατενίσεις. Έχει ταμπουρωθεί έξω από τα κοινωνικά τείχη, έξω από τον κόσμο του "δυο και δυο κάνουν τέσσερα". Κι όταν πέφτει ανάμεσα σ'αυτόν τον κόσμο, μέσα σε τούτη την πολιτεία την κατοικημένη από άρπαγες, απατεώνες, φιλήδονους, παλιάτσους και μέθυσους, φαίνεται σαν παρείσακτος."

 Τολμηροί οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι. Προκαλούν τη μοίρα τους κι ας τους οδηγεί στην καταστροφή. Κι ας διαισθάνονται αυτήν την καταστροφή. Δεν κάνουν κάτι για να την αποφύγουν.    Ζουν με πάθος, έξω από τα όρια.

 Ο Μίσκιν είναι ειλικρινής, αληθινός, απλός, εύπιστος, έξυπνος, αδέξιος, ένας άγιος άνθρωπος.Αυτή η ακαταμάχητη ειλικρίνεια, η δοτικότητα του απογυμνώνει ένα ένα ξεχωριστά τα πρόσωπα που συναναστρέφεται, τους κάνει να κοιτάξουν μέσα τους οδηγώντας τους σε μια νέα αυτογνωσία. Τους αποσυντονίζει. Τους βγάζει έξω από τα νερά τους. Τους προκαλεί ταραχή. Είναι τόσο ισχυρή η δόνηση του είναι τους που σχεδόν αμέσως τον μισούν αν δεν τον αγαπήσουν.

 Ο Ραγκόζιν είναι η άλλη όψη του νομίσματος. Άνθρωπος της ζωής και του πάθους. Πάθος αχαλίνωτο που φτάνει στα άκρα.  Τι τον ενώνει με τον πρίγκιπα; αυτό που τους χωρίζει: μια γυναίκα, η Ναστάζια Φιλίποβνα. Με Μίσκιν - Ραγκόζιν αρχίζει η ιστορία, με αυτούς τελειώνει. Και στις δυο περιπτώσεις σημείο αναφοράς τους είναι η Ναστάζια Φιλίποβνα, σε άψυχη φωτογραφία την πρώτη, σαν άψυχο κορμί τη δεύτερη. Κι οι δυο άντρες ξεπερνούν τα όρια για χάρη της. Ο Μίσκιν τα υπερβαίνει  μέσα από τη συμπόνοια. Ο Ραγκόζιν, όπως κι η Ναστάζια Φιλίποβνα μέσα από το δυνατό πάθος.

  Ποια ήταν η παρέα του πρίγκιπα στα 4 χρόνια της Ελβετίας; τα παιδιά. " Ήμουν μαζί τους, παρέα τους κι όλα μου τα τέσσερα χρόνια πέρασαν έτσι. Δε μου χρειαζόταν τίποτε άλλο. Τους τα 'λεγα όλα, δεν τους έκρυβα τίποτε." Γιατί ακριβώς και τα παιδιά ζουν έξω από τα όρια της λογικής των μεγάλων. "Πάντοτε μου 'κανε κατάπληξη σαν σκεφτόμουν πόσο λίγο ξέρουν οι μεγάλοι τα παιδιά- ακόμα κι οι μανάδες και οι πατεράδες τα δικά τους παιδιά".

 Αρκετές είναι οι κοινωνικοπολιτικές και θρησκευτικές αναφορές του Ντοστογιέφσκι που προφητεύει την Οκτωβριανή Επανάσταση: "...αν γίνει αθεϊστής (ο Ρώσος), θ' αρχίσει το δίχως άλλο να απαιτεί το ξερίζωμα της πίστης στο Θεό με τη βία,δηλαδή ακόμα και με το ξίφος......δε γίνονται μονάχα από κακά ματαιόδοξα αισθήματα οι Ρώσοι αθεϊστες μα από πόνο ψυχικό, από ψυχική δίψα, από νοσταλγία για ένα ιδανικό, για μια στέρεη όχθη, για μια πατρίδα που έπαψαν να πιστεύουν σε αυτή γιατί δεν την είχαν γνωρίσει ποτέ. Κι είναι τόσο εύκολο να γίνει αθεϊστης ο Ρώσος. Γίνεται πιο εύκολα από κάθε άλλον στον κόσμο....οι δικοί μας φτάνουν να πιστέψουν στον αθεϊσμό σα να 'ταν μια καινούρια πίστη, ....τόσο μεγάλη είναι η δίψα μας! ... όποιος δεν έχει έδαφος κάτω απ' τα πόδια του, δεν έχει μήτε Θεό".

 Πολλές οι αυτοβιογραφικές αναφορές του συγγραφέα (π.χ. επιληψία, εικονική εκτέλεση), ζωντανοί οι χαρακτήρες των υπόλοιπων προσώπων ξεπετάγονται μέσα από τα σπλάχνα της ρώσικης κοινωνίας της προεπαναστατικής Ρωσίας κι αναλώνονται σε έναν αέναο αλληλοσπαραγμό.